بزرگنمايي:

پیام ویژه-مشکل اساسی جامعه در مورد بسیاری از مشکلات موجود از مصرف بی‌رویه برق و انرژی(دومین کشور جهان)، گاز، مصرف بی‌رویه آب، انداختن آشغال از درون ماشین به کنار خیابان و پیاده‌رو، تخلفات رانندگی گوناگون و کشته‌شدن بیش از 27هزار نفر و مجروح‌شدن بیش از 700هزارنفر در تصادفات رانندگی، مشکلات آپارتمان‌نشینی و گذاشتن کفش و آشغال جلوی در آپارتمان و ایجاد سروصداهای نابهنجار به‌بهانه چهاردیواری اختیاری، نحوه غذاخوردن با وجود داشتن میز و صندلی و مبل استیل و قاشق و چنگال نقره و طلا و صدا درآوردن هنگام غذاخوردن، تجمع هنگام بروز حادثه، اتلاف وقت و نیروی انسانی و کاهش میزان کار مفید در سازمان‌های مختلف، رفتار و کردار نظام بوروکراسی، دریافت حقوق‌های نجومی و غارت بیت‌المال و دزدی و رشوه‌گیری، عدم رعایت قوانین و مقررات و عدم تخصص‌گرایی و پارتی‌بازی و ژن برتر و خانواده‌سالاری، عدم توجه به وقت‌شناسی و تمارض و کار امروز به فردا انداختن، جواب سربالا دادن به مردم و عدم رعایت قوانین و مقررات در جامعه و رفتار و کردار نهاد‌های مختلف و... در یک کلام درد جامعه، درد تأخر فرهنگی است.

افکار را نمی‌توان به‌سرعت تغییر داد

اصطلاح تأخر فرهنگی یا پس‌افتادگی فرهنگی به‌معنی تاخر یا پس‌افتادگی فرهنگ معنوی از فرهنگ مادی است، زیرا فرهنگ معنوی ریشه‌دار‌تر، عمیق‌تر و گسترده‌تر از آن ست که بتواند به‌سرعت فرهنگ مادی تغییر کند. ما می‌توانیم لباس و پوشاک، اتومبیل، لوازم خانگی، محل سکونت و ساختمان خود را به‌سرعت عوض کنیم، آخرین تکنولوژی را به‌دست آوریم و بخریم اما به هیچ‌وجه نمی‌توانیم با این سرعت افکار، عقاید، ارزش‌ها، هنجارهای فرهنگی، سنت‌ها و آداب و رسوم خود را تغییر دهیم و شیوه و رفتار درست استفاده‌کردن از این امکانات را تغییر دهیم، بلکه سال‌ها طول می‌کشد و با کندی بسیار همراه است. در فرهنگ مادی زودتر و در فرهنگ معنوی دیر‌تر صورت می‌گیرد. در نتیجه در همه جوامع ناهماهنگی میان اجزای تشکیل‌دهنده فرهنگ مادی و معنوی وجود دارد که اصطلاحا به آن تأخر فرهنگی می‌گویند.

تأخرفرهنگی همه‌جا هست

اصطلاح تأخر فرهنگی یا پس‌افتادگی فرهنگی نخستین‌بار به‌وسیله جامعه‌شناس بزرگ آمریکایی به‌نام ویلیام اف‌اگ‌برن مطرح گردید که به معنی فاصله‌گرفتن فرهنگ مادی از فرهنگ معنوی یا ذهنیت فرهنگ معنوی است که در نتیجه تغییرات و تحولات سریع فرهنگ مادی یا تکنولوژی است. به عبارت دیگر ذهنیت فرهنگی معنوی به همان سرعتی که فرهنگ مادی و تکنولوژیکی تغییر می‌کند، نمی‌تواند خود را منطبق و سازگار و هماهنگ کند. در نتیجه همواره بین فرهنگ مادی و حسی و فرهنگ معنوی فاصله وجود دارد و هیچ‌گاه و در هیچ جامعه‌ای هماهنگ نمی‌شوند، از پیشرفته‌ترین تا عقب‌مانده‌ترین کشورها و جوامع. به عبارتی می‌توان زود لباس را عوض کرد یا ماشین یا یخچال و فریزر خرید یا مدل آرایش را عوض کرد یا آب لوکه‌کشی و یا آپارتمانی خرید، مبل خرید و... قاشق و چنگال نقره یا طلا موجود است اما هنگامی که طرف غذا می‌خورد صدای نابهنجاری درمی‌آورد، ماشین بنز دارد ولی روی خط عابر پیاده می‌ایستد و چراغ قرمز را رد می‌کند، آب لوله‌کشی را هدر می‌دهد، با تلفن بلندبلند صحبت می‌کند و... اینها همه حاکی از آن است که درست است که وسیله را در اختیار دارد ولی فرهنگ درست استفاده‌کردن از آن را نمی‌داند، زیرا سال‌ها طول می‌کشدد تا یک فرد طرز استفاده درست از آنها را بیاموزد و درست به‌کار ببرد که امکان‌پذیر نیست، چون همواره سرعت تغییرات تکنولژیکی به مراتب زیادتر از تغییرات ذهنی و فکری است و هیچ‌گاه ذهن و فکر نمی‌تواند خود را با این تغییرات سریع هماهنگ کند. در نتیجه در تمام فرهنگ‌ها همواره تأخر فرهنگی یا پس‌افتادگی فرهنگی بین فرهنگ مادی و حسی و فرهنگ معنوی یعنی شیوه درست استفاده‌کردن از آنها وجود دارد و خواهد داشت. از این‌رو این پدیده خاص کشورهای جهان سوم و از جمله کشور ما نیست، بلکه همه کشور‌ها با این پدیده فرهنگی روبه‌رو هستند، منتها این فاصله یا تأخر فرهنگی در همه کشور‌ها و افراد یکسان نیست؛ برخی بیشتر و برخی کمتر است. بر اساس این تئوری هر مردمی که زود‌تر با تکنولوژی و صنعت آشنا شده و به‌کار برده‌اند کمتر و مردمی که دیرتر با تکنولوژی و ابزار صنعتی آشنا شده‌اند بیشتر تأخر فرهنگی دارند.باید دانست که اساس تئوری تأخر فرهنگی بر پایه تئوری تکنوکراسی یا حاکمیت تکنیک و ابزارآلات یا فناوری قرار دارد، یعنی فناوری و تکنولوژی است که سبک و شیوه زندگی و درست استفاده‌کردن از آنها را تعیین می‌کند. دقیقا همان سخنی است که رهبر معظم انقلاب در اول فروردین 97 در مشهد فرمودند که فناوری فرهنگ می‌آورد، سبک زندگی می‌آورد. تجمل‌گرایی و اشرافی‌گری می‌آورد و شئ سروری حاکم می‌شود. یعنی افراد شخصیت خودشان را از اشیاء‌شان می‌گیرند و با ماشین، النگو و انگشتر برلیان و... وجهه‌خواهی می‌کنند و به دیگران فخر می‌فروشند و به اصطلاح با ظاهرشان خود را تعریف می‌کنند. در چنین جامعه‌ای مادی‌گرایی و شئ سروری حاکم می‌شود و خودخواهی، خودمحوری و خودمداری فزونی می‌گیرد و معیار شخصیت افراد مال و منال آنها می‌شود. در چنین جامعه‌ای، فروریختگی فرهنگی و تجمل‌گرایی و اشرافی‌گری حاکم شده و انسان از معنویات و فرهنگ معنوی دور می‌شود و به صورت آدمک‌های بی‌جان درمی‌آید که شاهد هستیم. در میدان پانزده خرداد بازار دوهزارنفر از مترو پیاده می‌شوند بدون آنکه از حال و روز هم بپرسند یا بخواهند بپرسند. در میدان کاج دوهزار نفر شاهد کشتن جوانی با چاقو به‌دست یک نفر بودند بدون آنکه یک نفر جلو برود و مانع شود. دختری به‌دست همکلاسی‌اش کشته شد، مقابل پل مدیریت و یک نفرجلو نرفت و مانع نشد. همه تماشاگر صحنه نمایش و تئاتر بودند. این یعنی ازخودبیگانگی و فروریختگی فرهنگی.

تاثیر ابزار‌های تکنولوژیک

از این رو بر اساس تئوری تکنوکراسی و نظریه لوئیس هنری مورگان ـ مردم‌شناس بزرگ فرهنگی ـ که بیست‌سال در میان اقوام ایرو کویز زندگی کرد و کتاب گران‌بهای «جامعه کهن» را به رشته تحریر درآورد، این فناوری و تکنیک است که سبک زندگی انسان را در طول تاریخ تعیین می‌کند و موجب تغییر ذهنیت فرهنگی یا فرهنگ معنوی می‌شود و انسان را به این مرحله از پیشرفت و ترقی رسانده که هنوز در ابتدای این تغییرات و تحولات هستیم. به عبارت دیگر بر اساس این تئوری، ابزار یا انسان ابزارساز موجب تغییر ذهن و فکر انسان اندیشه‌ورز گردید و این آسیاب هی گشت و گشت تا به امروز رسید و تا ابد ادامه خواهد داشت، زیرا با هر نوآوری تکنولوژیکی ذهن و سبک زندگی و خواست و آمال و رفتار و کردار تغییر می‌کند، چون هر وسیله تکنولوژیک، خود یک معلم و تعلیم‌دهنده است. بر اساس این تئوری دوچرخه، ماشین دودی، یخچال نفتی، گرامافون و صدها نوآوری تکنیکی که به کشور ما وارد شد، ذهن و فکر مردم را تغییر داد، رادیو و تلویزیون که جای خود را دارد. بنابراین تأخر فرهنگی یک جبر تاریخی است که هیچ‌گاه از بین نمی‌رود منتها همان‌طور که به نظر رسید هر جامعه و مردمی که زودتر با تکنولوژی جدید آشنا شدند و به‌کار بردند تأخر فرهنگی کمتر دارند. بر همین اساس مردم شهر بزرگ ایران یعنی تهران تأخر فرهنگی کمتری نسبت به شهرهای دیگر دارند، چون زودتر وارد تکنولوژی جدید شده و با آن آشنا شدند. تأخر فرهنگی پدیده تازه‌ای نیست بلکه همواره کم‌وبیش وجودداشته و تا ابد وجود خواهد داشت و از دست کسی کاری ساخته نیست و همه جوامع و از جمله جامعه ما را در برگرفته و تغییر داده است.