بزرگنمايي:

پیام ویژه-«با ایران بازی نكنید»، انگلیسی‌ها این هشدار محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در نیویورك را جدی نگرفتند و درنهایت شامگاه جمعه بود كه توقیف نفتكش انگلیسی به سرخط اخبار بین‌المللی تبدیل شد. انگلیسی‌ها ابتدا خبر را در خوف و رجا پیگیری كردند تا اینكه اطلاعیه روابط عمومی نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حجت را بر همه تمام كرد. در این اطلاعیه آمده بود: «عصر جمعه 28 تیر یك فروند نفتكش انگلیسی با نام«stena impero» هنگام عبور از تنگه هرمز به علت رعایت نكردن قوانین و مقررات بین‌المللی دریایی بنا به درخواست سازمان بنادر و دریانوردی استان هرمزگان، توسط یگان شناوری منطقه یكم نیروی دریایی سپاه توقیف شد.» خبر توقیف نفتكش انگلیسی درست در ساعاتی منتشر شد كه ایران و امریكا جدال تازه‌ای را در تنگه هرمز تجربه می‌كردند. چند ساعت پیش از توقیف نفتكش بریتانیایی دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات‌متحده امریكا ادعا كرده بود كه نیروهای امریكایی پهپادی ایرانی را هدف قرار داده‌اند و این درحالی بود كه ایران با انتشار تصاویری از ناو امریكایی كه توسط همان پهپاد مدنظر امریكا گرفته شده بود، اثبات كرد كه رییس‌جمهور امریكا بلوف می‌زند. در این گیر و‌ دار خبر توقیف نفتكش انگلیسی توسط ایران عملا بلوف دونالد ترامپ و انكار ایران را به خبری قدیمی تبدیل كرد. براساس اطلاعات اولیه، نفتكش «استینا ایمپرو» كه در حال حركت با پرچم انگلیس به سمت عربستان‌سعودی بوده ناگهان تغییر مسیر داده و به سمت ایران هدایت شده است. مبدا حركت این كشتی بندر «الفجیره» در امارات است و قرار بوده طبق برنامه روانه «الجبیل» در عربستان‌سعودی شود.

«چشم در برابر چشم، ایران اقدام بریتانیا در جبل‌الطارق را در خلیج‌فارس تلافی كرد.» عبارت‌هایی از این جنس بلافاصله برای توصیف اقدام ایران در توقیف نفتكش انگلیسی مورد استفاده رسانه‌ها قرار گرفت، اما داستان از چه قرار بود؟ روز پنجشنبه 13 تیر ماه بود كه دولت محلی جبل‌الطارق اعلام كرد، نیروی دریایی انگلیس نفتكش «گریس-1» را كه حامل نفت خام ایران بوده توقیف كرده است. به ادعای انگلیسی‌ها كه ایران آن را رد كرده مقصد این نفتكش «پالایشگاه بانیاس» در سوریه بوده و به همین دلیل ناقض تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه بوده است. در حالی كه ایران تاكنون چندین‌بار سفیر بریتانیا در تهران را فراخوانده و اسناد و مدارك لازم درباره مقصد نهایی نفتكش را هم ارایه كرده است اما دولت محلی جبل‌الطارق روز جمعه برای چندمین‌بار مدت زمان توقیف نفتكش ایرانی را تمدید كرد. تهران می‌گوید، بریتانیا به دستور امریكا و به منظور همراهی با تحریم‌های یكجانبه واشنگتن علیه تهران نفتكش حامل نفت ایران را تحریم كرده است.

واكنش انگلیسی

تشكیل جلسه فوری كمیته اضطراری دولت و توصیه لندن به كشتی‌های انگلیسی برای دوری از تنگه هرمز نخستین واكنش‌های بریتانیا نسبت به توقیف نفتكش آنها توسط ایران بود. جرمی هانت، وزیر خارجه بریتانیا كه این روزها تلاش می‌كند كرسی نخست‌وزیری را از رقیب دیگر خود بوریس جانسون برباید و جانشین ترزا می ‌شود، تاكنون بیشترین اظهارنظرها را درباره توقیف این نفتكش داشته است. اظهارنظرهای جرمی هانت آمیخته‌ای از هشدار و تهدید البته با چاشنی احتیاط به منظور پرهیز از متشنج كردن بیشتر فضا بود. عكس‌العملی محاسبه شده و قدرتمندانه، وعده‌ای بود كه هانت به انگلیسی‌ها در پاسخ به توقیف نفتكش‌شان توسط ایران داد. جرمی هانت كه گویا توقیف نفتكش ایرانی توسط بریتانیا در جبل‌الطارق را از یاد برده بود به ایرانی‌ها هشدار داد كه تهران بزرگ‌ترین بازنده محدود شدن آزادی كشتیرانی خواهد بود. او همچنین از گفت‌وگو با مایك پمپئو همتای امریكایی و احتمال گفت‌وگو با محمدجواد ظریف وزیر خارجه كشورمان در این باره خبر داد. هانت كه كشورش تلاش‌های دیپلماتیك پیدا و پنهان تهران برای رفع توقیف از نفتكش حامل نفت خود در دو هفته گذشته را نادیده گرفته است در پاسخ به خبرنگاران ادعا كرد كه لندن برای حل این اختلاف به دنبال گزینه نظامی نیست. جرمی هانت در بخش‌هایی از سخنان اولیه خودتحت تاثیر اخبار فضای مجازی از توقیف دو كشتی بریتانیایی توسط ایران ابراز نگرانی كرده بود كه در اندك فاصله زمانی مشخص شد كشتی دوم مدنظر او و برخی كاربران مجازی «مصدر» نام داشته كه در چارچوب ماموریت جاری گشتی‌های نیروهای مسلح در منطقه خلیج‌فارس صرفا نسبت به ضرورت دریانوردی بی‌ضرر و رعایت مقررات زیست محیطی توجیه شده و ادامه مسیر داده است. هانت چند ساعت پس از این ماجرا روز شنبه در پیام توییتری خود نوشت: «اقدام روز جمعه در خلیج (فارس)، نمایانگر علائم نگران‌كننده‌ای است مبنی بر اینكه پس از اقدام قانونی جبل‌الطارق در توقیف نفتی كه عازم سوریه بود، احتمالا ایران، مسیر خطرناك رفتار غیرقانونی و ثبات‌زدا را برگزیده است. همان‌طور كه در واكنش روز گذشته خود اعلام كردم، واكنش ما حساب شده اما قدرتمند خواهد بود. ما به دنبال یافتن راهی برای حل موضوع گریس-1 هستیم اما ایمنی كشتیرانی خود را نیز تضمین خواهیم كرد.» همزمان با این اظهارنظر هانت، رویترز به نقل از وزارت خارجه انگلیس اعلام كرد كه در اعتراض به توقیف نفتكش این كشور در آب‌های خلیج‌فارس، كاردار سفارت ایران را احضار كرده است.

ناامنی برای همه، امنیت برای همه

اقدام ایران در توقیف نفتكش انگلیسی موجی از پیش‌بینی‌ها و تحلیل‌ها را به دنبال داشت. لبه تیز این تحلیل‌ها اقدام تهران را اشتباه محاسباتی خواند و ادعا كرد كه ایران با این گام بریتانیا را كه عضوی از برجام است به دامان دونالد ترامپ انداخت. در نگاه معتدل‌تر به دلایل این اقدام ایران، برخی كارشناسان تاكید كردند كه تهران از چند حوزه تحت‌فشار اقتصادی، سیاسی و امنیتی قرار دارد و طبیعتا نمی‌توان از كشوری در قد و اندازه ایران انتظار انفعال را داشت. به گزارش «اعتماد»، تیر نخست به رابطه دوجانبه تهران و لندن زمانی زده شد كه بریتانیا بر تداوم توقیف نفتكش حامل نفت ایران اصرار ورزید و این اصرار مشخص كرد كه ادعای تهران درباره تبعیت لندن از تحریم‌های امریكا بر ایران درست بوده است. در حالی كه بریتانیا به عنوان عضوی از تروییكای اروپایی حاضر در برجام در وفای به تعهدات برجامی در یك سال و اندی گذشته از خروج امریكا از برجام قصور داشته حركت لندن در مسیر رعایت تحریم‌های فرامرزی امریكا كاسه صبر ایران را لبریز كرد. تهران از یك‌سو با بازگشت تحریم‌های امریكا فشار اقتصادی را تجربه می‌كند از یك سو شاهد تبدیل شدن اطرافش به انباری از تجهیزات امریكایی و پایگاهی از سربازان این كشور است و از سوی دیگر با خلف وعده همراهانی در برجام روبه‌رو شده كه با زبان بی‌‌زبانی می‌گویند بدون امریكا نمی‌توانیم. اقدام ایران در توقیف نفتكش انگلیسی پس از آن انجام شد كه تهران مدت زمان كافی برای آزادسازی نفتكش حامل نفت خود در جبل‌الطارق را به انگلیسی‌ها داد اما با بی‌عملی آنها روبه‌رو شد. آیا سطح تنش به وجود آمده در غرب آسیا به‌خصوص خلیج‌فارس و منطقه تنگه هرمز باتوجه به تعدد بازیگران در این منطقه قابل كنترل است؟ دست بازیگران دولتی و غیردولتی كه تهران و واشنگتن را به سمت جنگ پیش می‌برند تا چه اندازه پرتر از پیش شده است؟ آیا در چنین فضای متشنجی دیگر برجام و نجات آن موضوعیتی برای اروپایی‌ها دارد؟ پاسخ به هیچ كدام از این سوال‌ها در جهانی كه دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریكاست، آسان نیست. برخی تحلیلگران می‌گویند، سیاست تشدید تنش
دو لبه دارد؛ یا جنگ یا مذاكره. به نظر می‌رسد كه این تحلیل در جهانی قابل استفاده است كه دونالد ترامپ را در راس هرم قدرت تصمیم‌گیرنده در امریكا نداشته باشد. برآیند اتفاق‌هایی كه در یك سال و سه ماه گذشته از خروج امریكا از برجام رخ داده، نشان می‌دهد كه نه فقط ایران بلكه دیگر بازیگران اروپایی، امریكایی و حتی چین و روسیه در حال راه رفتن روی یك بند باریك هستند. تحولات خلیج‌فارس نشان داده كه روزگار بازی برد من و باخت بقیه در عالم سیاست گذشته است. ناامن‌سازی آبراه‌های بین‌المللی برای نقل و انتقال نفت ایران به ناامن شدن این فضا برای همه منتهی خواهد شد. می‌توان پیام تحركات اخیر ایران در خلیج‌فارس را این‌گونه خلاصه كرد:

یا همه می‌بریم، یا همه می‌بازیم.

پایان دوره صبر راهبردی در برابر اروپا

هزینه‌سازی برای امریكا بابت سیاست فشار حداكثری.

دست خالی پای میز مذاكره نمی‌نشینیم.

همراهی با امریكا برای متحدانش (مانند بریتانیا) هزینه دارد.

همزمان ایران در مسیر كاهش تعهدات برجامی تاكنون دو گام برداشته و در این مسیر جدی‌تر از آن است كه با مسكن‌های پیشنهادی فرانسه به عقب بازگردد. همزمان نگاهی به واكنش‌ها در فضای مجازی به توقیف نفتكش ایرانی نشان می‌دهد كه افكار عمومی در ایران روزبه‌روز نسبت به اروپا بدبین‌تر از پیش می‌شود. در فضای بین‌المللی همه می‌گویند جنگ نمی‌خواهیم و پنجره دیپلماسی همچنان نیمه اما باز است با این همه جنگ اقتصادی كه دونالد ترامپ علیه مردم ایران به راه انداخته زمانی كه با همراهی كشوری چون بریتانیا كه عضو برجام است، توأمان شود نه تنها گره‌گشا نیست كه بر آتش معركه می‌افزاید. ایران می‌گوید، همان‌گونه كه چند دهه مسوولیت تامین امنیت تنگه هرمز و خلیج‌فارس را برعهده داشته همچنان از عهده این مهم برخواهد آمد به شرط آنكه بازیگران غیرمنطقه‌ای از فرسنگ‌ها آن سوتر با ناامن كردن تنگه هرمز رویای تسلیم ایران در برابر فشارها را در سر نداشته باشند. خبر اعزام نیروهای امریكایی به عربستان تنها یكی از زنجیره دومینویی بود كه واشنگتن برای تحریك یا به ظن خود ترساندن ایران منتشر كرد؛ زنجیره‌ای از اقدام‌هایی كه با شعار انتخاباتی دونالد ترامپ مبنی بر اینكه امریكا پلیس جهان نیست و می‌خواهیم از غرب آسیا به خانه بازگردیم در تضاد كامل است.



نگرانی بین‌المللی از تنش در خلیج‌فارس

«آنتونیو گوترش» دبیركل سازمان ملل نگرانی خود از رویدادهای اخیر در تنگه هرمز را ابراز داشت. او بر ضرورت احترام به نیازهای دریانوردی در تنگه هرمز تاكید كرد و از تمامی طرف‌ها خواست تا از خود خویشتنداری نشان داده و از اقداماتی كه به تشدید تنش‌ها منجر می‌شود، خودداری كنند.

«دیمیتری پولیانسكی» نماینده روسیه در سازمان ملل در جمع خبرنگاران گفت كه روسیه درباره اخبار منتشر شده درباره توقیف یك نفتكش انگلیسی در تنگه هرمز نگران بوده و خواستار كاهش تنش‌ها شد.

«دونالد ترامپ» رییس‌جمهور امریكا شامگاه جمعه گفت كه با دولت انگلیس درباره توقیف نفتكش این كشور توسط ایران گفت‌وگو خواهد كرد. ترامپ در ادامه سخنانش مدعی شد كه ایران در حال حاضر در مشكل بزرگی قرار دارد و اقتصاد آنها در حال خُرد شدن است. ترامپ ادعا كرد كه رفتارهای ایران نشان می‌دهد درباره ایران و مشكلاتی كه این كشور درست می‌كند حق با
او بوده است.

آلمان از ایران خواست كه هر چه سریع‌تر نفتكش انگلیسی را آزاد كند. در بیانیه‌ای كه وزارت خارجه آلمان منتشر كرده، توقیف كشتی كه به‌زعم آنها كشتی تجاری بوده در خلیج‌فارس به‌شدت محكوم شده است. آلمان با اعلام اینكه تنش بیشتر در منطقه بسیار خطرناك خواهد بود، با شریك انگلیسی خود اعلام همبستگی كرده است.

وزارت خارجه فرانسه با اشاره به توقیف نفتكش انگلیسی «استینا ایمپرو» در آب‌های خلیج‌فارس از افزایش تنش‌ها در این منطقه ابراز نگرانی كرد.

وزارت خارجه فرانسه همچنین گفته، توقیف نفتكش انگلیسی از سوی ایران به تلاش‌ها برای كاهش تنش‌ها در منطقه آسیب می‌زند. دولت پاریس ضمن ابراز همبستگی با دولت لندن از ایران خواسته این نفتكش انگلیسی را آزاد كند.

وزارت امور خارجه هلند از توقیف نفتكش انگلیسی در تنگه هرمز به‌شدت ابراز نگرانی كرد. در این بیانیه آمده است: «آزادی ناوبری بدون محدودیت، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده و ایران باید فورا كشتی و خدمه آن را آزاد كند. هلند در كنار بریتانیا است.»

«پنی موردانت» وزیر دفاع انگلیس مدعی شد، نفتكش انگلیسی «Stena Impero» در محدوده آب‌های عمان حركت می‌كرده و اقدام تهران نسبت توقیف آن عملی خصمانه است.

«تام تاگندهت» رییس كمیته خارجی مجلس عوام انگلیس تاكید كرد كه استفاده از راه‌حل نظامی در این بحران رو به افزایش «به‌شدت غیرهوشمندانه» است، زیرا این نفتكش به بندری منتقل شده كه از حفاظت نظامی خوبی برخوردار است. او در ادامه گفت: «در صورت انتقال این نفتكش به «بندرعباس» كه پایگاه نظامی مهم ایران است، من فكر می‌كنم استفاده از گزینه‌های نظامی به‌شدت غیر هوشمندانه خواهد بود.»

«مایا كوتسیانچیچ» سخنگوی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای گفت كه توقیف كشتی از سوی ایران در تنگه هرمز موجب نگرانی عمیق است. مایا كوتسیانچیچ در ادامه این بیانیه اظهار داشت كه باتوجه به وضعیت كنونی منطقه، این اقدام خطر تنش‌های بیشتر را به همراه دارد و به تلا‌ش‌ها جهت یافتن راهی برای حل تنش‌های كنونی لطمه می‌زند.

«رابرد اشلی» فرمانده ارشد اطلاعات ارتش امریكا گفت، «توقیف نفتكش انگلیسی از جانب نیروهای ایران، اقدامی بود كه پس از توقیف نفتكش ایرانی در جبل‌الطارق قابل پیش‌بینی بود. دو طرف در شرایطی هستند كه به دنبال اقداماتی ذاتا متقابل می‌گردند و اگرچه هیچ‌یك به دنبال جنگ نیستند اما در عین حال به دنبال قدرت‌نمایی هستند.»

روزشمار تنش‌های سه ماه گذشته

22 /2: انفجار چهار نفتكش در بندر فجیره امارات

24 /2: حمله پهپادی حوثی‌ها به خط لوله نفت كلیدی شرق به غرب عربستان

23 /3: حمله به یك نفتكش ژاپنی و یك نفتكش نروژی در دریای عمان، همزمان با دیدار تاریخی رهبران ژاپن و ایران

29 /3: حمله راكتی به ساختمان دفاتر شركت‌های نفتی بین‌المللی در بصره عراق

30 /3: سرنگونی پهپاد جاسوسی امریكا توسط سپاه در تنگه هرمز

1 /4: بمب‌گذاری خط لوله پالایشگاه بانیاس سوریه و اختلال در صادرات نفت ایران

3 /4: تحریم پنج فرمانده مناطق عملیاتی سپاه در خلیج‌فارس

12 /4: نگرانی وزیر نفت ایران از توقیف نفتكش ایرانی كه برای تعمیر و با درخواست كمك به جده عربستان رفته بود

13 /4: توقیف نفتكش ایرانی گریس-1 در جبل‌الطارق

20 /4: طرح ادعای «تلاش ناكام سپاه برای توقیف یك نفتكش بریتانیایی» از طرف مقام‌های امریكایی

23 /4: توقیف نفتكش ریاح توسط سپاه با طرح اتهام قاچاق سوخت

27 /4: ادعای ترامپ درباره سرنگونی یك پهپاد سپاه پس از نزدیكی آن به ناو امریكایی، تكذیب آن از طرف ایران

28 /4: توقیف نفتكش بریتانیایی استینا ایمپرو توسط سپاه با ادعای «نقض قوانین دریانوردی»

ناامیدی هانت،تذكر ظریف

جرمی هانت، وزیر خارجه بریتانیا در تماسی تلفنی با جواد ظریف درباره توقیف نفتكش انگلیسی با او گفت‌وگو كرد. جرمی هانت در گزارشی توییتری با بیان اینكه مأیوس شده نوشت، در حالی كه ظریف هفته گذشته به او اطمینان داده بود كه خواهان كاهش تنش‌هاست، اما آنها كاملا برخلاف گفته‌شان عمل كردند. هانت افزود كه «اگر به دنبال راه‌حلی هستیم ملاك عمل است نه حرف و تاكید كرد كه دریانوردی بریتانیا باید محافظت شود.» به گزارش وزارت خارجه كشورمان، محمدجواد ظریف در این گفت‌وگو یادآور شد: «برخلاف اقدام غیرقانونی انگلیس در توقیف كشتی حامل نفت ایران، اقدام ایران براساس درخواست سازمان بنادر و كشتیرانی باتوجه به تخلف كشتی انگلیسی از مقررات صورت گرفته است و باید از مجاری حقوقی و قانونی پیگیری شود.» طرفین در این گفت‌وگو بر یافتن راه‌حل‌های قانونی و پرهیز از افزایش تنش تاكید كردند.