بزرگنمايي:

پیام ویژه - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
علی ملکی| یک روز پس از صحبت‌های وزیر ارتباطات در‌مورد لزوم افزایش کیفیت و سرعت اینترنت، برخی کاربران از اختلال در شبکه سراسری اینترنت در روز 20 فروردین خبر دادند. شرکت ارتباطات زیرساخت در توضیح این اختلال اعلام کرد که با توجه به اینکه شبکه ارتباطات زیر‌ساخت به صورت آنلاین بررسی می‌شود هیچ اختلالی در شبکه زیرساخت کشور نیست و احتمال می‌رود مشکل و اختلال از یکی از اپراتورهای مخابراتی باشد که توسط مسئولان مربوطه بررسی می‌شود. با‌این‌حال اما لحظه تنظیم این گزارش هیچ‌یک از اپراتورهای ارائه‌‌‌دهنده اینترنت مسئولیت این اختلال را نپذیرفته است. در سال‌‌‌ گذشته دلیل بسیاری از قطعی‌‌‌های اینترنت، ایجاد اختلال در شبکه فیبر نوری خارج از کشور یا توسعه زیرساخت‌های داخل اعلام می‌شد. اکنون اما مشخص نیست که دلیل اختلال اخیر چیست.
یک میلیارد دلار خسارت اختلال در اینترنت
در شرایطی که مردم، کسب و کارها و حتی دستگاه‌‌‌های مختلف اجرایی و اداری روز به روز نیاز بیشتری به اینترنت پایدار پیدا می‌کنند، این امر مهم باید بیش از پیش مورد‌توجه مسئولان قرار بگیرد. چنانکه بر اساس جدیدترین آمار پایگاه استاتیستا، در ایران 33 میلیون و 700 هزار نفر از شهروندان با تبعات مالی اختلال و قطعی اینترنت مواجه شده‌اند و میزان این خسارت 920 میلیون دلار تخمین زده شده است. همین موضوع باعث شده تا ایران در جایگاه چهارمین کشور با بیشترین میزان خسارت مالی ناشی از قطعی اینترنت قرار بگیرد. آمارهای تخمینی ارائه‌شده توسط امین کلاهدوزان، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک در‌خصوص گردش مالی کسب‌‌‌وکارهای فضای مجازی جالب توجه است: «در سال 1400 اندازه کل بازار تجارت الکترونیکی رسمی کشور 1230 همت (هزار میلیارد تومان) بوده است. بررسی مرکز از چند روش و ترکیب آنها مانند بررسی تراکنش‌های بانکی درگاه‌ها، سرشماری از صفحات فروش اینستاگرام و نیز از طریق تحلیل اقتصاد کلان نشان می‌دهد که مجموع تراکنش مالی در فضای شبکه‌های اجتماعی در سال 1400، عددی بین 25 تا حداکثر 35 همت بوده است؛ یعنی روزانه بین 68 تا 95 میلیارد تومان. نکته مهم اینکه این گردش در حدود سه درصد کل اندازه اقتصادی تجارت الکترونیکی کشور است. اما از سوی دیگر باید در نظر داشت که تعداد این کسب و کار‌ها در حدود 300 هزار برآورد می‌شود و عدد اشتغال آن بین 400 تا 600 هزار نفر تخمین زده می‌شود. البته این تعداد اشتغال به معنی اشتغال تمام‌وقت نیست و از اکثر این صفحات به عنوان شغل مکمل یا درگاه ارائه مکمل استفاده می‌شده است. این را هم باید بدانیم که عمده کسب و کار‌های مستقر در شبکه‌های اجتماعی جزء کسب و کار‌های خرد به حساب می‌آیند و از این جهت تعداد افراد دخیل در این کسب و کار‌ها به نسبت تعداد کسب و کار‌ها تعداد نسبتا زیادی است که آن هم به خاطر کوچک بودن عمده این کسب و کار‌های اینستاگرامی بوده است.»
کلاهدوزان در واکنش به این گزاره که «آمار خسارت روزانه ارائه‌شده در این مدت توسط برخی از مراکز و نهادها، بعضا تا روزانه 1000 میلیارد تومان نیز بوده است» گفت: «برآورد‌های ما بر اساس آمار رسمی کشور تهیه می‌شود. این آمار در چند نوبت پالایش و بررسی شده و به طور مرتب در سال‌های اخیر منتشر شده است. اکنون هم می‌بینیم این آمار و ارقام فاصله معناداری با آنچه در فضای احساسی جامعه بیان می‌شود، دارد. به هر حال باید فکر جدی و اساسی برای همان کسب و کار‌های خردی که از مسائل اخیر آسیب دیده‌اند، داشته باشیم. طرح‌های خوبی هم در دست تدوین داریم که بتواند به معیشت آن دسته از کسب و کار‌ها به طور خاص کمک کند. البته این ارقام مربوط به سال 1400 است و احتمالا در شرایط کنونی رشد قابل توجهی داشته. گفتنی است که این مشاغل به دلیل محدودیت‌ها و فیلترینگ گسترده، متحمل هزینه‌های گزاف جانبی نیز می‌شوند. بنابراین در این روزگار سخت و نابسامان اقتصادی، حفظ امنیت صاحبان کسب و کارهایی که به لطف فضاهای مجازی و اینترنتی شکل گرفته‌‌‌اند، باید در اولویت مسئولان مربوطه باشد.
سالی که با اختلال گذشت
مردم ایران اکثر ماه‌‌‌های سال گذشته را با اختلال در اینترنت سپری کردند. یازدهم اردیبهشت‌‌‌ماه سال 1402 پیامرسان‌‌‌های داخلی برای چندین ساعت با قطعی مواجه شد. وزارت ارتباطات دلیل این اختلال را قطع برق مرکز داده (دیتاسنتر) اعلام کرد و از کاربران برای بروز این مشکل عذرخواهی کرد، هرچند اعلام کردند که اگر تمهیدات لازم را انجام نداده بودند دامنه این اختلالات می‌توانست بیشتر هم باشد. در روز دوم تیرماه نیز به دلیل قطعی شبکه فیبر نوری در گرجستان اینترنت کشور مختل شد و شش روز طبق داده‌‌‌های ابر‌آروان، اینترنت موتور جست‌‌‌وجوگر گوگل دچار قطعی شد. یازدهم همان ماه نیز گزارشاتی مبنی‌بر قطعی شبکه اینترنت در محدوده جنوبی استان تهران به‌دست آمد که علت این اتفاق آتش‌سوزی حوضچه‌های مخابراتی واقع در تقاطع جاده فرودگاه به پرند اعلام شد. این قطعی‌‌‌ها تابستان را تا پایان همراهی کرد و در سیزدهم و پانزدهم مرداد و نوزدهم و بیستم شهریور به دلایل مختلف اعم از اختلال در مرکز IXT تهران و قطع برق و گرما و ارتقای تجهیزات شبکه زیرساخت، اینترنت با اختلال مواجه شد.
در روزهای 12 و 20 آبان‌ نیز اختلالاتی در اینترنت کشور به دلیل قطعی فیبر نوری در ارمنستان و گرجستان گزارش شده بود. در روز 24 دی ماه نیز رادار آروان یک اختلال گسترده‌ در شبکه اینترنت کشور را نشان داد. در آن زمان حتی شبکه اجتماعی ویراستی هم با مشکل عدم نمایش عکس‌ها مواجه شده و اکانت رسمی ویراستی با انتشار پستی اعلام کرده بود که «مشکل عدم نمایش تصاویر به خاطر مشکلات شبکه‌ای در مرکز داده است.» سه روز قبل از آن هم اختلالات گسترده‌ای در شبکه اینترنت کشور به وجود آمده و شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرده بود‌ به دلیل قطعی فیبر نوری در کشور گرجستان برخی از لینک‌‌‌های بین‌الملل ورودی کشور دچار قطعی شده است. پس از بروز این اختلال تمهیداتی در نظر گرفته شده تا بالانس پهنای باند روی سایر مسیرها انجام شود و پیگیری‌های فنی لازم جهت رفع مشکل در کشور گرجستان نیز در حال انجام است.
بالاخره از چه کسی مطالبه کنیم؟
به دنبال اختلال به وجود آمده، روابط عمومی همراه اول اعلام کرد که امروز هیچ نوع اختلال و افت سرعتی در شبکه این اپراتور وجود نداشته و این شبکه بدون مشکل در دسترس کاربران است. ساعاتی بعد امیر لاجوردی، قائم‌مقام وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اعلام کرد: «با وجود افزایش سطح حملات منع‌خدمت توزیع‌شده (DDoS) در یک هفته اخیر، شبکه ارتباطی کشور پایدار است. اگرچه امروز یکی از اپراتورها دارای افت ترافیک بود که باید اطلاع‌رسانی و جبران کند.» شرکت شاتل هم این اختلالات را تایید و اعلام کرد: «به دلیل اختلالات خارج از شبکه، اینترنت دچار افت سرعت شده است.» نت‌بلاکس نیز اختلال اخیر در اینترنت ایران را تایید کرده و در توییتی نوشت: ‌ «شاخص‌ها نشان می‌دهند از اوایل صبح امروز،‌‌ اختلال متوسطی در اینترنت ایران بر چندین شبکه تاثیر می‌گذارد. بررسی این رویداد ادامه دارد.» در تصویر رادار منتشرشده توسط نت‌‌‌بلاکس، اختلال در اپراتورهای شاتل، مبین‌نت و افرانت دیده می‌شود. شرکت ارتباطات زیرساخت هم که پیش از این اعلام کرده بود هیچ اختلالی در شبکه زیرساخت کشور وجود ندارد و احتمالا مشکل از یکی از اپراتورها است. بنابراین همچنان مشخص نیست که مسئول این اتفاق کیست؟
عمادالدین پاینده، پژوهشگر آزمایشگاه داده و حکمرانی در خصوص سردرگمی کاربران برای مطالبه کم و کیف اینترنت گفت: «مشخص نیست که اساسا مردم، کاربران و کسب و کارها مطالبه تضمین پایداری کیفیت اینترنت و شبکه را از چه کسی داشته باشند و اینکه باید از چه نهادهایی مطالبه کنند؟ شاید درست‌‌‌تر این باشد که اپراتورها و پروایدرها به واسطه پروانه و مجوز و قدرالسهم و امثالهم بالاخره با دولت و سازمان تنظیم مقررات طرف هستند، مطالبه هم باید از سازمان تنظیم مقررات و شرکت زیرساخت باشد نه اینکه خیلی راحت بخواهند مسئولیت را از خود سلب کنند و به دیگری ارجاع دهند. به طور مثال نمی‌شود وقتی فلان چاه زیرساختی یکی از شرکت‌ها یا برق یکی از دیتاسنترها و بی‌‌‌تی‌‌‌اس‌‌‌های یکی از اپراتورها دچار مشکل می‌شود فقط اپراتور را مسئول دانست یا مثلا در بحث سرقت کابل، اپراتور مسئول نیست. در اینها باید به واسطه یک نظام تعهد متقابل بتوانند سطح کیفیت پایداری را تنظیم کنند که یکی از مشکلات اصلی ما همین اختلال و ناپایداری است.